Proces starzenia jest nieuchronny – dotyczy wszystkich tkanek i narządów. Można go jednak spowolnić poprzez modyfikacje trybu życia, które ograniczają nasilenie zmian obserwowanych wraz z upływem czasu oraz dodatkowo zmniejszają częstość występowania wielu chorób przewlekłych. Choroby te zwiększają ryzyko niesprawności.
Prof. dr hab. med. Katarzyna Wieczorowska-Tobis
Kierownik Katedry i Kliniki Medycyny Paliatywnej, Pracownia Geriatrii, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Przewodnicząca Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego, Członek Rady ds. Polityki Senioralnej MRPiPS, Członek Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia, Doradca Stały Komisji Polityki Senioralnej Sejmu RP
Taka chorobą układu kostno-stawowego jest choroba zwyrodnieniowa stawów – jedna z najczęstszych patologii u osób starszych, zwłaszcza starszych kobiet. Zmiany w stawach obserwuje się u 60 proc. osób w grupie 60 latków, ale aż u 80 proc. osób po 75 roku życia. Dotyczą one najczęściej stawów kolanowych, biodrowych, stawów kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego oraz stawów stóp (koślawość paluchów, czyli tzw. haluksy) i dłoni (charakterystyczne guzki w obrębie stawów międzypaliczkowych). W chorobie tej dochodzi do uszkadzania struktury stawu, których zaawansowanie – z czasem – prowadzi do dolegliwości bólowych, utraty funkcji (czyli unieruchomienia), i niesprawności.
Już sam proces starzenia przyczynia się do zmniejszenia zakresu ruchów w stawach – wyraźnego po 50 roku życia. Narastanie zmian w czasie związane jest z przede wszystkim z nieprawidłowym długotrwałym obciążeniem stawów. Czynnikiem ryzyka jest więc m.in. otyłość, ale i przeciążenia stawów związane z nadmierną ich eksploatacją. Znaczenie ma tu jednak także brak ruchu. Zwraca się więc uwagę na powstający mechanizm błędnego koła nasilający się po 50 roku życia: brak ruchu przyczynia się do ograniczenia ruchomości, a wywołana tym sztywność i dolegliwości bólowe zniechęcają do ruchu. Regularna aktywność fizyczna pozwalana na wyraźne zmniejszenie ryzyka powstania choroby zwyrodnieniowej i przyczynia się do zachowania sprawności na długie lata.
Inny przykład choroby układu kostno-stawowego, której ryzyko występowania narasta z wiekiem, ale jest też ewidentnie modyfikowane przez aktywność fizyczną, to osteoporoza. Proces starzenia kości obejmuje stopniowe zmniejszenie ich masy i gęstości. Rozpoczyna się ok 45-50 r. ż. i nieuchronnie postępuje. Zmiany są intensywniejsze u kobiet i nasilają się po menopauzie. Jak pokazały badania, w grupie wiekowej 50-59 lat prawidłową masę kości ma jeszcze 65 proc. mężczyzn i 39 proc. kobiet, ale w grupie 70-79 lat – 51 proc. mężczyzn i tylko 5 proc. kobiet. Warto więc zdać sobie sprawę, że brak ruchu jest jednym z czynników przyspieszających zmiany obserwowane w procesie starzenia, a aktywność fizyczna należy do czynników zmniejszających ryzyko wystąpienia osteoporozy. W wyniku mechanicznych obciążeń związanych z ruchem aktywowany jest bowiem proces kościo-tworzenia, który częściowo równoważy utratę tkanki kostnej.
Jak więc widać na przykładzie układu kostno-stawowego, aktywność ruchowa jest korzystna w każdym wieku. Ma jednak szczególne znaczenie po 50 roku życia ze względu na przyspieszenie procesu starzenia. Powinna być zalecana wszystkim osobom w gabinetach lekarskich, gdyż jest zarówno najważniejszym elementem spowolnienia procesu starzenia, jak i niefarmakologicznego leczenia nie tylko chorób układu kostno-stawowego. Aktywność fizyczna, aby była efektywna, musi być regularna – minimalna dawka „na receptę” to 30 minut 3 razy w tygodniu.
