Co się dzieje, gdy tarczyca źle pracuje?

Choroby tarczycy możemy podzielić na te, które przebiegają z zaburzeniami funkcji tarczycy oraz te, które są związane z nieprawidłową budową gruczołu.

OBJAWY

Nasilenie objawów chorobowych zależy od zaawansowania choroby, etiologii, stopnia zniszczenia gruczołu oraz rozległości i wielkości zmian ogniskowych. Najczęstszymi przyczynami nadczynności tarczycy są: choroba Graves Basedowa i wole guzkowe nadczynne. Do charakterystycznych objawów nadczynności należą: wzrost apetytu, utrata masy ciała, stany podgorączkowe, nietolerancja ciepła, nadmierna potliwość, zaburzenia koncentracji, osłabienie i zmęczenie. Z kolei niedoczynność tarczycy jest zespołem chorobowym wynikającym z niedoboru hormonów tarczycy. Najczęstszymi przyczynami niedoczynności są: autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, leczenie izotopowe i chirurgiczne.

Do głównych objawów należą: nietolerancja zimna, apatia, zmęczenie, duszność, chrypka, zaparcia, wzrost masy ciała, senność, zaburzenia koncentracji oraz stany depresyjne. Dołączają się także: suchość skóry, obrzęki, łamliwość paznokci i wypadanie włosów. Pojawiają się zaburzenia miesiączkowania i niepłodność. Do powiększenia tarczycy i pojawienia się zmian guzkowych najczęściej prowadzi niedobór jodu. W przypadku wystąpienia zmian guzkowych bez zaburzeń czynności tarczycy, objawy wynikają jedynie z ucisku tarczycy na struktury otaczające gruczoł, takie jak uczucie ucisku i trudności z oddychaniem.

Choroba Hashimoto to forma autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, uwarunkowana genetycznie, jednakże sama skłonność do choroby nie zawsze oznacza nieuchronne pojawienie się schorzenia. Nie wiemy, co w istocie bezpośrednio powoduje wyzwolenie choroby. Organizm nieprawidłowo rozpoznaje własny gruczoł i dochodzi do produkcji przeciwciał w prawidłowo funkcjonującej tarczycy. W konsekwencji następuje powolna destrukcja gruczołu. W pierwszym etapie schorzenia najczęściej pojawiają się cechy nadczynności tarczycy, a następnie dochodzi do powoli postępujących objawów niedoczynności tarczycy. Jednak bez charakterystycznego obrazu USG lub zaburzeń funkcji tarczycy, nie możemy postawić diagnozy choroby Hashimoto. Taka sytuacja może być zapowiedzią wystąpienia schorzenia w przyszłości lub efektem niespecyficznej immunizacji.

DIAGNOSTYKA

Niedoczynność tarczycy to stan chorobowy wynikający ze zbyt małej produkcji hormonów tarczycy w stosunku do zapotrzebowania naszego organizmu. Choroba Hashimoto to jedna z najczęstszych przyczyn (w naszym kraju) pierwotnej niedoczynności tarczycy. Na świecie najczęstszą przyczyna niedoczynności jest niedobór jodu.

Skłonność do choroby Hashimoto i choroby Graves-Basedowa jest zdecydowanie częstsza u pacjentów z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi. Ta grupa chorych powinna szczególnie kontrolować funkcję tarczycy. Zaleca się kontrolę TSH u pacjentów z cukrzycą i kontrolę glikemii u pacjentów z chorobą Hashimoto. Kolejną bardzo istotną grupą ryzyka są kobiety, u których występują zaburzenia miesiączkowania, problemy związane z zajściem w ciążę oraz trudności z donoszeniem prawidłowej ciąży. Także pacjenci po leczeniu operacyjnym i leczeniu izotopowym powinni okresowo kontrolować hormony ze względu na możliwość pojawienia się choroby z opóźnieniem. U pacjentów poddanych radioterapii na okolicę tarczycy po wielu latach istnieje możliwość pojawienia się niedoczynności tarczycy, ale także zróżnicowanego raka tarczycy. Kontrolą hormonalną należy także objąć chorych stosujących niektóre leki wpływające na funkcje tarczycy.

Podstawowym badaniem jest oznaczenie TSH. Ustalenie stopnia zaawansowania choroby wymaga badanie wolnych hormonów tarczycy (FT4 i FT3). Badanie to ma zastosowanie w przypadkach wątpliwości diagnostycznych. Aby potwierdzić obecność autoimmunologicznej choroby tarczycy wykonujemy badania przeciwciał przeciwtarczycowych (aTPO i aTg) oraz przeciwciał przeciw receptorowi TSH (TRAb), które pozwalają na rozpoznanie choroby Graves-Basedowa. W badaniu USG uzyskujemy informacje o objętości tarczycy, obecności zmian ogniskowych oraz cechach wskazujących na zapalenie tarczycy.

LECZENIE

Sposób leczenia zależy od rozpoznania choroby. W przypadku nadczynności tarczycy stosujemy leki hamujące syntezę hormonów tarczycy. Szansa na wyleczenie całkowite jest niewielka, dlatego leczenie to często stosujemy jako przygotowanie do bardziej radykalnego leczenia izotopowego lub operacyjnego. Z kolei leczenie jodem promieniotwórczym jest skuteczne w wolu guzkowym nadczynnym. Ta forma leczenia przeciwwskazana jest w okresie ciąży i karmienia. Leczenie izotopowe i operacyjne często prowadzą do niedoczynności tarczycy ze względu na trwałe jej uszkodzenie. Substytucja lewotyroksyną doskonale wyrównuje niedobory hormonalne.

Niedoczynność tarczycy jest najczęściej związana z koniecznością dożywotniego stosowania leków. Całkowite wyleczenie, w rozumieniu braku konieczności stosowania leków, jest niemożliwe, ale pod wpływem leczenia dochodzi do całkowitego ustąpienia objawów chorobowych. Terapia jest prosta i wymaga jedynie współpracy pomiędzy lekarzem a pacjentem. Należy pamiętać o codziennym stosowaniu leku, zawsze na czczo, popijając wodą. Po spożyciu leku należy powstrzymać się od posiłków przez co najmniej 30 minut. Niekiedy należy pamiętać o konieczności zmiany dawki leku. Niedoczynność tarczycy, zwłaszcza w przebiegu choroby Hashimoto, ma charakter progresywny, a więc z upływem czasu należy zwiększać dawkę lewotyroksyny.

Podobnie w przypadku stosowania antykoncepcji hormonalnej, hormonalnej terapii zastępczej, ale także w sytuacji wzrostu masy ciała. W terapii wola obojętnego (bez czynności hormonalnej), niekiedy posiłkujemy się preparatami lewotyroksyny. Nieleczona nadczynność może prowadzić do stanu zagrożenia życia, jakim jest przełom tarczycowy. Podobnie długotrwale nieleczona niedoczynność tarczycy, zwłaszcza u ludzi starszych, może w konsekwencji prowadzić do śpiączki i niestety często do śmierci. Na szczęście, dzięki dostępności badań TSH i USG, obecnie taka sytuacja spotykana jest niezwykle rzadko.